Brontekst bekijken van ACTH stimulatietest

{{analyte
|descr_nl = ACTH stimulatietest
|descr_fr = Test de stimulation ACTH
|syn_fr = 
|syn = 
|loinc = 2143-6
|loinc = 47850-3
|analyte_code = ACTHST, DCORT
|request_code = 2310
|cat = Biochemie
|cat_fr = Biochimie
|subcat = Bijnier
|subcat_fr = Glande surrénale
|sample_type = 2x Serum
|sample_type_fr = 2x Sérum
|sample_type_link= Special:MyLanguage/Serum
|sample_volume = 2x 250 µL (0.25 mL)
|method = Immunochemiluminiscentie
|method_fr = Immunochimiluminescence
|freq = 1-6
|delay = 0
|unit = µg/mL
|alt_unit = nmol/L
|conv = µg/mL x 27.586  = nmol/L
|}}
<translate>
{{horse}}{{dog}}{{cat}}
==Indicaties== <!--T:1-->
===Hond en kat===
*Diagnose van iatrogeen hyperadrenocorticisme
*Diagnose van hypoadrenocorticisme (Addison)
*Monitoring van trilostane of mitotane therapie
*Screening van hyperadrenocorticisme (Cushing)

===Paard=== <!--T:2-->
*Diagnose van hypoadrenocorticisme (Addison)

==Protocol== <!--T:3-->
In België is het synthetisch ACTH tetracosactide onder de naam [http://www.bcfi.be/ggr/index.cfm?ggrWelk=/GGR/MPG//MPG_EEA.cfm&keyword=Synacthen Synacthen] verkrijgbaar. Dit is exact hetzelfde als Cortrosyn, waarnaar men vaak in angelsaksische bronnen verwijst, maar veel goedkoper.

<!--T:4-->
Er bestaat ook een vloeibare vorm van synthetisch ACTH (gel), niet beschikbaar in België, maar volledig gelijkwaardig. Bij honden bleek het dezelfde resultaten op te leveren en werd aangenomen dat gel en gelyofiliseerd product uitwisselbaar kunnen gebruikt worden<ref>{{#pmid:22268452}}</ref>. Alleen is het nog duurder en is er niets bekend over stabiliteit wanneer gealiquoteerd (zie hieronder) noch over alternatieve IM toediening. Nog andere middelen vertoonden een duidelijk afwijkende farmacokinitiek.<ref>{{#pmid:16267060}}</ref> Interpretatie kan moeilijk of onmogelijk worden wanneer deze of andere middelen gebruikt worden of op andere wijze van het protocol afgeweken wordt.

<!--T:5-->
Indien behandeling met cortico’s levensnoodzakelijk is (bvb. Addison crisis), gebruik dan dexamethasone. Anders de test minstens 2-3d uitstellen.

===Kostverlagende maatregelen=== <!--T:6-->
Omdat Cortrosyn veel duurder is, zal men ook diverse tips terugvinden om er zo spaarzaam mogelijk mee om te gaan:
* een dosis van 5 µg/kg is voldoende voor een maximale respons (hogere dosering is veilig maar overbodig)<ref>{{#pmid:10340075}}{{#pmid:17472457}}</ref>;
* na reconstitutie aliquoteren in 25 tot 50 µg dossisen in insulinespuitjes;
* en vervolgens invriezen bij -20°C voor een stabiliteit tot 6m of in de frigo bij 4°C voor een stabiliteit tot 4m<ref>{{#pmid:9604025}}</ref>;
* niet in een glazen recipiënt bewaren (de molecule adhereert aan glas);
* na ontdooien niet terug invriezen, ook geen ''nofrost'' diepvriezer gebruiken (warmt regelmatig automatische op). 

<!--T:7-->
Dit is ook allemaal van toepassing op Synacthen, maar gezien de lage kostprijs kan men even goed een halve ampul (125 µg) geven aan een kat of kleine hond en een volledige (250 µg) aan een grote hond.

<!--T:8-->
{{warning
|date= Nov 2015
|text=Synacthen is '''opnieuw beschikbaar''' in België.
}}

===Hond<ref name=behrend>{{#pmid:16267060}}</ref>=== <!--T:9-->
# Neem een basaal serumstaal
# Injecteer 5 µg/kg synthetisch ACTH (lees ook [[ACTH stimulatietest#Kostverlagende maatregelen | Kostverlagende maatregelen]]) IV of IM
# Neem een tweede serumstaal na 1u 

<!--T:10-->
* Monitoring trilostane: 4-6u post-pil, 10-14d, 4w, 12w, om de 3-6m of 10-14d na elke dosiswijziging

===Kat<ref>{{#pmid:8381628}}</ref>=== <!--T:11-->
# Neem een basaal serumstaal
# Injecteer 5 µg/kg synthetisch ACTH (lees ook [[ACTH stimulatietest#Kostverlagende maatregelen | Kostverlagende maatregelen]]) '''IV''' (hogere piek) 
# Neem een tweede serumstaal na 1u 

<!--T:12-->
* De absorptie bij  SC toediening is slecht
* IM toediening is pijnlijk en wordt niet goed verdragen door katten
* Monitoring trilostane: 4-6u post-pil, 10-14d, 4w, 12w, om de 3-6m of 10-14d na elke dosiswijziging

===Paard<ref>{{#pmid:21916767}}</ref>=== <!--T:13-->
# Neem een basaal serumstaal
# Injecteer 0.1 µg/kg synthetisch ACTH IV
# Neem een tweede staal na 30 min

==Referentie-interval== <!--T:14-->
Zie interpretatie.

===Conversie=== <!--T:15-->
{{#widget:Unitconversion
|name=Cortisol
|conv=27.586
|dec=1
|unit1=µg/mL
|unit2= nmol/L
|}}

== Interpretatie == <!--T:16-->

===Hond=== <!--T:17-->
Zoals bij elke monitoring is het van belang de staalname zoveel mogelijk in dezelfde omstandigheden uit te voeren (zelfde tijdstip, zelfde bloednametechniek). Voor trilostane wordt een afname 4-6u na de laatste dosis vooropgesteld, bovendien is het vetoplosbaar en is een inname samen met voedsel aanbevolen. De productconcentratie en wellicht ook het effect op de cortisolspiegel zal na een nuchtere inname lager uitvallen.

<!--T:18-->
{| class="wikitable"
! Resultaat
! Besluit
|-
| <2 µg/dL 
| Hypoadrenocorticisme
|- 
| 2 - 6 µg/dL
|Hypoadrenocorticisme mogelijk
|-
| >6 µg/dL
| Hypoadrenocorticisme uitgesloten
|-
| <8 µg/dL
| Iatrogeen hyperadrenocorticisme
|-
| 18 - 24 µg/dL 
| Suggestief voor spontaan hyperadrenocorticisme
|-
| >24 µg/dL
| Sterk suggestief voor spontaan hyperadrenocorticisme
|}

====Hypoadrenocorticisme==== <!--T:19-->
Alle honden met primair, secundair of atypisch hypoadrenocorticisme hebben een lage basale cortisolwaarde (<2 µg/dL).<ref>{{#pmid:8960190}}{{#pmid:20436864}}</ref> Na stimulatie stijgt de concentratie niet of amper (<3µg dL). Daarom is het de gouden standaard om Addison aan te tonen.

====Iatrogeen hyperadrenocorticisme==== <!--T:20-->
Deze diagnose kan gesteld worden bij een laag normale of onderdrukte ACTH respons bij honden met klinische tekens in combinatie met een recente voorgeschiedenis van glucocorticoïden.

====Spontaan hyperadrenocorticisme==== <!--T:21-->
Het principe berust op het feit dat een hyperplastische of tumorale bijnierschors een grotere cortisolreserve heeft dan een normale bijnier.<ref>Adrenocortical function. Clinical Biochemistry of Domestic Animals, 6th ed., 2008, 605-622. B.P. Meij, J.A. Mol.; ISBN 9780123704917</ref> 

<!--T:22-->
De testspecificiteit bedraagt 85%. Sommige klinisch normale honden en dieren met andere chronische ziekten reageren met een abnormale verhoging. De gevoeligheid bedraagt 80% voor hypofyse-afhankelijke Cushing (HAC) en slechts 56% voor bijniertumoren (BT). 20% HAC gevallen worden niet onderkent en nog eens een 20% reageert slechts borderline. Men kan geen onderscheid maken tussen HAC (85-90% van de gevallen) en BT (10-15%).  Diagnostisch scoort deze test met ander woorden niet zo goed en is in de meeste gevallen een [[LDDST]] efficiënter.

<!--T:23-->
Indien het resultaat niet diagnostisch is, maar de symptomen sterk verdacht, is een LDDST aangeraden.

===Kat=== <!--T:24-->
 <2 µg/dL (<50 nmol/L)	Hypoadrenocorticisme
 2 - 6 µg/dL	Hypoadrenocorticisme mogelijk
 >6 µg/dL	Hypoadrenocorticisme uitgesloten
 <6 µg/dL (<165 nmol/L)	Iatrogeen HAC
 12 - 15 µg/dL (330 - 410 nmol/L)	Suggestief voor spontaan HAC
 >15 µg/dL (> 410 nmol/L)	Sterk suggestief voor spontaan HAC

<!--T:25-->
Bij katten is de test niet zo gevoelig voor de diagnose van HAC: slechts 50 - 65% van de gevallen kunnen hiermee aangetoond worden. Bovendien kunnen ook katten met andere chronische aandoeningen positief blijken.

===Monitoring=== <!--T:26-->

====Trilostane==== <!--T:27-->
De startdosis vermeld in de bijsluiter is 3-6 mg/kg sid. Om bijwerkingen te voorkomen, vooral bij kleine honden, werd bij consensus een verlaagde dosis van 2-5 mg/kg (2.5 mg/kg), sid vooropgesteld.<ref>Vetoryl Consensus Meeting, Amsterdam, 19 April 2006</ref> Reformulatie kan noodzakelijk zijn aangezien de tabletten niet verdeeld mogen worden. Bid therapie (mits reformulatie van de tabletten) kan uitkomst bieden bij gevallen die onder controle lijken adhv de stimulatietest maar het klinisch niet zijn. <ref>{{#pmid:18447776 }}</ref>

<!--T:28-->
Volgend beslissingsschema werd opgesteld op basis van de post-ACTH cortisol metingen<ref>{{#pmid: 12120922}}{{#pmid:15080470 }}</ref>: 

<!--T:29-->
{| class="wikitable"
!Post-ACTH cortisol
!Maatregel
|-
|<0.7 µg/dL
|stop behandeling niet herbeginnen tenzij tekens van hyperadrenocorticisme
|-
|0.7 - 1.5 µg/dL
|stop behandeling gedurende minstens 48u, herbegin aan de helft van de vorige dosis, hercontroleer na 10-14d
|-
|1.5 - 5.5 µg/dL
|met klinische beterschap, therapie onder controle, hertest om de 3-6m
|-
|1.5 - 5.5 µg/dL
|zonder klinische beterschap, stap over naar bid therapie (zelfde dagdosis), hercontroleer na 10-14d
|-
|5.5 - 9 µg/dL
|overweeg een dosisverhoging van 50% indien geen klinische beterschap, hercontroleer na 10-14d
|-
|>9 µg/dL
|verhoog de dosis met 50% tot 100%, hercontroleer na 10-14d
|}

===Paard=== <!--T:30-->
De post-ACTH cortisol concentratie moet minstens verdubbeld zijn.

==Referenties== <!--T:31-->
{{Reflist}}

==Links== <!--T:32-->
*[http://www.bcfi.be/ggr/index.cfm?ggrWelk=/GGR/MPG//MPG_EEA.cfm&keyword=Synacthen Info Synacthen in het BCFI repertorium (het groene boekje)]
*[http://www.cbip-vet.be/nl/texts/NAGCOOL1AL2o.php Info Trilostane in het BCFI repertorium (het blauwe boekje)]
*[http://www.dechra.nl/ Info Vetoryl® Dechra]
*[http://veterinarymedicine.dvm360.com/vetmed/article/articleDetail.jsp?id=491107&sk=&date=&pageID=3 Trilostane: A therapeutic consideration for canine hyperadrenocorticism, Audrey K. Cook, Department of Small Animal Clinical Sciences, Texas A&M University]
*Artikels op [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=search&term=%28dog%20OR%20canine%29%20AND%20%28ACTH%20stimulation%20test%29%20&db=PubMed&orig_db=PubMed&cmd_current=Limits&pmfilter_EDatLimit=added%20to%20PubMed%20in%20the%20last%2036%205 Pubmed over honden] in de laatste 12 maanden
*Artikels op [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=search&term=%28cat%20OR%20felidae%29%20AND%20%28ACTH%20stimulation%20test%29%20&db=PubMed&orig_db=PubMed&cmd_current=Limits&pmfilter_EDatLimit=added%20to%20PubMed%20in%20the%20last%2036%205 Pubmed over katten] in de laatste 12 maanden
*Artikels op [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=search&term=%28horse%20OR%20equidae%29%20AND%20%28ACTH%20stimulation%20test%29%20&db=PubMed&orig_db=PubMed&cmd_current=Limits&pmfilter_EDatLimit=added%20to%20PubMed%20in%20the%20last%2036%205 Pubmed over paarden] in de laatste 12 maanden

<!--T:33-->
[[Category:LabWijzer]]
[[Category:Bijnier]]
</translate>